د یو هیواد د بریالیتوب لپاره تنګ دهلیز

متحده ایالات، انګلستان او جرمني. او هغه بې وزله هیوادونه لکه افغانستان او داسی نور هیوادونه چې په افریقا او مرکزي امریکا کې موجوددي. څیړنو ښودلې چې د نړۍ ترټولو پرمختللو هیوادونه یو څه مشترک لري. همدا ډول د نړۍ تر ټولو بې وزله هیوادونه چې افغانستان همپکې شامل دی، یوه عامه ځانګړتیا لري. لومړی باید ووایو چې د یو ملت جغرافیه، کلتور او مذهب د هغه ملت په شتمنی یا بې وزلئ باندېاغیز نه لري.

هغه عامل چې یو هیواد غریب ساتي استخراجي سیاسي او اقتصادي بنسټونه دي. دوی سیاسي اشرافو ته دا توان ورکوي چې خپلځان بډايه کړي ترڅو د خپل اوږد مهاله سیاسي ځواک پیاوړي کړي. له بلې خوا، شتمن او پرمختللي هیوادونه ټول شموله سیاسي اواقتصادي بنسټونه لري. دوی ځواک په پراخه کچه په ټولنه کې ویشي. د استخراجي بنسټونو بېلګي د خلکو ته د رایې ورکولو اجازه نهورکول دي.

د استخراجي یا ټول شموله بنسټونو ترڅنګ، یو بل خورا مهم خصوصیت د دولت او ټولنې ترمنځ د ځواک انډول دی. په ډیری ځایونو اووختونو کې، د انسان آزادي سلب شوې ده. ایالتونه د فرد د ساتنې لپاره خورا کمزوري او یا پیاوړي دي چې د استبداد مخه ونیسي. دآزادۍ دهلیز هغه وخت روخانه وي چې کله تړل شوي حکومتونه او ټولنې ترمنځ دوامداره توازن ولري.

موږ د پورتني چوکاټ څخه وینو چې دولتونه په لویه کچه په دریو قسمونو ویشل شوي: استبدادي، تړلي، او یا بې دولته حکومتونه. داسېښکاري چې افغانستان د استبداد په انواع کې دی، په داسې حال کې چې د اروپا ډیره برخه په تړلي حکموتونو کې ده او ډیری افریقایيهیوادونه مرکزي حکومتونه نلري لکه سومالیا او یمن، چې بې دولته هیوادونو کې راځي. افغانستان څنګه کولای شي چی په یوه تړليحکمتونو کې راشي چی د اقتصادي او سیاسی ودې لپاره لاره پيدا کړي؟ افغان حکومت ته پکار ده چې په متوازن ډول عوامو ته د واک دلېږد لپاره کار وکړي. د افغانستان په څیر هیواد کې دا ممکنه ده چې هر ولایت یوه ټولنه موجوده وي چې د خلکو له منځ څخه غوره شويوي چې د خلکو وضعیت د هغه ولایت والي ته لیږدوي چې بیا تر ټولو لوړې کچې ته ورسیږي تر څو د خلکو د حقونو د پوره کولو ډاډ ورکولشي. دا د خلکو د ګډون یوه بیلګه ده. د اوسني حکومت لپاره بله ننګونه به د رایې ورکولو حق وي، یو ټول شموله او تړل شوی حکومت بایدخلکو ته اجازه ورکړي چې سیاستوال بدل کړي کله چې دوی خپله دنده نه شي ترسره کوي. د طالبانو حکومت به څنګه دا کار وکړي؟

افغانستان په دې حساس وخت کې باید د یو تړل شوي حکومت په لور هلې ځلې وکړي. یو مهم عامل به د دوی زیربنا جوړول وي خو پهدې وخت کې د افغانستان حکومت بودیجه دومره نه وي چې دا اجازه ورکړي. د یو وده کونکي ملت په توګه دوی کولی شي چې د عام اوخصوصي مشارکت ستراتیژي رامینځته کړي چیرته چې حکومت د خپلو ډیرو مهمو دندو پلي کولو لپاره ټاکلو خصوصي سکتور باندېتکیه وکړي. د بېلګې په توګه، افغانستان به د اورګاډي له سیستم څخه ډېره ګټه پورته کړي چې د مالونو د لېږد رالېږد کې به مرسته وکړي. خو حکومت د دې امکان نه لري چې پر خپل ځان يی یوازي جوړ کړي. له همدې امله باید د افغانستان په دننه او بهر کې خصوصيسکتور وهڅول شي چې دا کار وکړي. دا به د یوه تړل شوي حکومت په رامنځته کولو کې مرسته وکړي، ځکه چې خصوصي سکټور به هغهکار وکړي کوم چې کیدېی شي د دولت لخوا ترسره شي او په دې توګه به دولت ډیر لوی یا ځواکمن نه شي چې د دولت او ټولنې ترمنځ دتوازن په برخه کې مرسته کوي.

لیکوال: عتیق الله حیات